Najstarsze na świecie żółwie z Polski!
Najstarsze na świecie żółwie z Polski!
W lutym 2020 r. otworzyliśmy wystawę czasową prezentującą najstarsze na świecie skamieniałe szczątki żółwi triasowych odkryte w Porębie koło Zawiercia. W gablotach zgromadzono najlepiej zachowane karapaksy i plastrony, czyli grzbietowe i brzuszne części pancerzy kilku osobników. Oprócz żółwi na wystawie można zobaczyć fragmenty szkieletów innych kręgowców z tego stanowiska, oraz niezwykle ciekawe skamieniałości – koprolity (skamieniałe odchody). Część wystawy stanowią okazy żółwi dzisiejszych pokazanych dla porównania, są to szkielety oraz preparaty w słojach. Na planszach objaśniona jest unikatowa, charakterystyczna tylko dla żółwi budowa ciała oraz ewolucyjna historia pokazująca powstawanie ich ochronnego pancerza.
Poręba – cmentarzysko najstarszych żółwi
Skamieniałości późnotriasowych żółwi znajdowane są na całym świecie. Stanowisko w Porębie koło Zawiercia, skąd pochodzą szczątki Proterochersis porebensis, datowane jest na środkowy noryk (około 215 milionów lat temu). Stawia to żółwie z Poręby pośród najstarszych znanych przedstawicieli tej grupy zwierząt.
Skamieniałości w Porębie są znajdowane w naprzemiennych warstwach osadów rzecznych złożonych z miękkich mułowców oraz twardych piaskowców i zlepieńców. Świadczy to o cyklicznych zmianach siły nurtu rzeki płynącej przez te tereny w późnym triasie.
Stanowisko zostało odkryte w 2008 r. przez dra hab. Tomasza Suleja i od tego czasu organizowane są tam wykopaliska.
W ciągu pierwszej dekady eksploatacji wydobyto prawie pół tysiąca skamieniałości!
Najstarszy żółw – Proterochersis porebensis Szczygielski i Sulej, 2016
Żółwie z Poręby nazwane zostały Proterochersis porebensis w 2016 r. na cześć miejsca znalezienia. Reprezentują rodzinę Proterochersidae, najstarszą i najpierwotniejszą linię ewolucyjną żółwi (Testudinata).
Pierwsze szczątki przedstawicieli tej rodziny opisane zostały z terenu Niemiec (okolice Stuttgartu, Badenia-Wirtembergia) już w roku 1913 przez niemieckiego badacza Eberharda Fraasa.
Początkowo zostały mylnie uznane za przedstawicieli nowoczesnych żółwi bokoszyjnych (Pleurodira) i przez sto lat były niemal całkowicie ignorowane przez badaczy. Dopiero odkrycie licznych okazów żółwi w Porębie przyczyniło się w ostatnich latach do rozpoczęcia szczegółowych badań tej grupy i do przełomowych odkryć. Pierwotna pozycja tych zwierząt na drzewie rodowym żółwi sprawia, że są one niezwykle cennym źródłem danych dotyczących wczesnej ewolucji całej grupy i uzupełniają nasz stan wiedzy na temat nieznanych dotąd stadiów powstawania pancerza.
Publikacja zawierająca pierwszy opis żółwia z Poręby – Proterochersis porebensis jest dostępny po angielsku:
Tomasz Szczygielski, Tomasz Sulej, Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany, „Zoological Journal of the Linnean Society”, 177 (2), 2016, s. 395–427, DOI: 10.1111/zoj.12374
