Kopalna biota formacji skalskiej

Pod gościnną redakcją Adama T. Halamskiego ukazał się specjalny numer czasopisma Annales Societatis Geologorum Poloniae pt. „Środkowodewońska biota i środowiska regionu łysogórskiego”. Autorami sześciu artykułów było 27 uczonych z czterech krajów (w tym trzy osoby z IPal PAN); założenia tego projektu przedstawiono w przedmowie.


Przedmiotem badań była kopalna biota (całość organizmów żywych) formacji skalskiej, jednostki stratygraficznej, której osady powstały w dewonie, a dokładniej ok. 386–382 mln lat temu. W oparciu o dane litologiczne, geochemiczne i paleontologiczne zebrane w Miłoszowie w Górach Świętokrzyskich przedstawiono rekonstrukcję ekosystemu środkowodewońskiego. W sumie doliczono się 200 gatunków organizmów morskich, z czego najbardziej zróżnicowaną grupą były ramienionogi (68 gatunków), a licznie występowały również szkarłupnie i mszywioły. Po raz pierwszy przedstawiono również szczegółową rekonstrukcję paleoekologiczną jednego z najsłynniejszych polskich odsłonięć – łupków ramienionogowych ze Skał – odtwarzając następstwo zespołów, to znaczy pokazując, które gatunki ramienionogów rzeczywiście współzamieszkiwały morze na terenie obecnych Gór Świętokrzyskich, a które następowały po sobie.
Konkluzją badań było wykazanie, iż nadzwyczaj bogata biota formacji skalskiej odpowiada okresowi szczególnie korzystnych warunków rozwoju organizmów morskich między tzw. wydarzeniem Kačák ok. 386 mln lat temu a wydarzeniem Taghanic ok. 381 mln lat temu.

Ilustracja: Rekonstrukcja środkowodewońskiego (żyweckiego) dna morskiego w Miłoszowie (por. Halamski et al., 2022, fig. 27) z małymi rafami w płytszej strefie i łąką ramienionogową w strefie głębszej (rys. Bogusław Waksmundzki). Na zdjęciach wybrani przedstawiciele ekosystemów miłoszowskich. W górnym rzędzie: od lewej koralowiec czteropromienny (rugoz) Thamnophyllum (przekrój), element łodygi nieoznaczonego liliowca, igła gąbki z grupy oktaktinellidów i ząb odbytowy strzykwy Devonothyonites; różne powiększenia (por. Halamski et al., 2022, fig. 12, 13, 23, 24). W dolnym rzędzie: od lewej otwornica Semitextularia, ramienionóg Pentamerella, małżoraczek Kozlowskiella, trylobit Hypsipariops (powiększenie oka) i płytka (goniodont) nieoznaczonego ofiocystoida (wymarła gromada szkarłupni); różne powiększenia (por. Halamski et al., 2022, fig. 11, 19 20, 22, 23).

Publikacja IP PAN: Halamski, A.T. 2022. Middle Devonian biota and environments of the Łysogóry Region (Poland): Introduction. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 92 (4): 317–321.

Halamski, A.T., Baliński, A., Racki, G., Amler, M.R.W., Basse, M., Denayer, J., Dubicka, Z., Filipiak, P., Kondas, M., Krawczyński, W., Mieszkowski, R., Narkiewicz, K., Olempska, E., Wrzołek, T., Wyse
Jackson, P.N., Zapalski, M.K., Zatoń, M. & Kozłowski, W., 2022. The pre-Taghanic (Givetian, Middle Devonian) ecosystems of Miłoszów (Holy Cross Mts, Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 92 (4): 323–379.

Racki, G., Wójcik, K., Halamski, A.T. & Narkiewicz, M. 2022. Middle Devonian Skały Formation in the
Holy Cross Mountains (Poland) – formal description and subdivision based on new field data. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 92 (4): 425–444.

Woźniak, P., Halamski, A.T. & Racki, G. 2022. Cyclic ecological replacement of brachiopod
assemblages in the top-Eifelian Dobruchna Brachiopod Shale Member (Skały Formation) of the Holy Cross Mountains (Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 92 (4): 445–463.