Skamieniałości są istotną częścią naszego dziedzictwa przyrodniczego. Mają fundamentalne znaczenie dla zrozumienia ewolucji życia oraz kopalnych środowisk naturalnych.

Dla geologów skamieniałości są podstawą tradycyjnej korelacji skał osadowych na całym świecie (biostratygrafia). Dla biologów, skamieniałości są podstawą kalibracji czasowej drzew filogenetycznych tworzonych na podstawie danych molekularnych. Kolekcjonowanie skamieniałości to fascynujące hobby, które pozwala odkryć ślady wymarłych przodków wszystkich istot żywych obecnie zamieszkujących naszą planetę.

Z niemal nieskończonej liczby organizmów zamieszkujących Ziemię w geologicznej przeszłości, te które zachowały się w stanie kopalnym w postaci lepiej lub gorzej zachowanych skamieniałości, stanowią wyjątkową rzadkość. Skały zawierające skamieniałe szczątki organizmów danego wieku nie są zasobami odnawialnymi – jeśli zostaną całkowicie wyeksploatowane bez naukowej dokumentacji – bezpowrotnie utracimy ważny dokument mówiący o przeszłości naszej planety (podobnie jak pożar biblioteki aleksandryjskiej spowodował bezpowrotną stratę dużej części intelektualnej spuścizny starożytności). Dlatego tak ważne jest odpowiedzialne pozyskiwanie skamieniałości, a zawarte poniżej wskazówki pozwolą zachować to niezwykłe dziedzictwo przyrodnicze dla przyszłych pokoleń.

1. Skamieniałości można zbierać tylko w odkrywkach publicznie dostępnych, nie będących parkami narodowymi, rezerwatami przyrody czy obszarami chronionego krajobrazu (szczegółowo reguluje ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody, w szczególności artykuły 15.1, 24.1). W przypadku terenów prywatnych należy zawsze uzyskać pozwolenia od właścicieli na zbieranie skamieniałości.

2. Na ogół pozyskuje się tylko kilka reprezentatywnych okazów z rumoszu skalnego przy użyciu prostych narzędzi np. młotka geologicznego. Dopiero szczegółowe badania naukowe wymagają zbierania skamieniałości in situ ze skał wraz ze szczegółową dokumentacją położenia okazów w profilu geologicznym. Nadmierna eksploatacja skamieniałości np. przy użyciu elektronarzędzi i ciężkich maszyn prowadzi zwykle do bezpowrotnej dewastacji stanowisk paleontologicznych. Najczęściej też niszczy niezwykle cenny kontekst naukowy (np. paleoekologiczny).

3. Zebrane skamieniałości należy niezwłocznie zaopatrzyć w numery i etykietki, które zawierają szczegółowe dane dotyczące lokalizacji (np. pozycja geograficzna GPS) oraz wszelkie dane pozwalające na jednoznaczną identyfikacje miejsca znalezienia danej skamieniałości, a najlepiej tez warstwy, z której pochodzi.

4. Wiele skamieniałości – nawet tych powszechnie znajdywanych – może mieć duże znaczenie naukowe (np. różniący się mało zauważalnymi szczegółami nowy gatunek) i tylko zawodowy paleontolog (specjalista od danej grupy organizmów) może te szczegóły zauważyć. Z tego względu niezwykle cenne tak dla kolekcjonerów skamieniałości jak i naukowców są wzajemne kontakty. Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN udostępnia specjalny kontakt e-mailowy twojeznalezisko@muzeumewolucji.pl który umożliwia uzyskanie profesjonalnej porady, np. identyfikacji znalezionego okazu. W przypadku szczególnie cennych znalezisk paleontologicznych, gdy kolekcjoner zabezpieczył wszelkie dane dot. miejsca znalezienia skamieniałości, zawodowi paleontolodzy mogą zaproponować wspólne, naukowe opracowanie tego materiału. Możliwa jest też ekspozycja okazów na wystawie Muzeum Ewolucji, oczywiście z pełnym uhonorowaniem znalazcy, jeśli tylko wyrazi na to chęć.

5. Ważne naukowo skamieniałości powinny być zawsze umieszczone w odpowiednim repozytorium (na przykład takim jak największa w kraju kolekcja skamieniałości Instytutu Paleobiologii PAN) w celu zapewnienia ich właściwej, długoterminowej ochrony oraz publicznej dostępności (np. na wystawach w Muzeum Ewolucji). Rozwój partnerskich relacji między uczonymi i kolekcjonerami skamieniałości skutkować będzie społecznym wzrostem uznania dla pasji jaką jest zbieranie skamieniałości i pozwoli na rozwój tych wzajemnie korzystnych kontaktów na skalę znaną z krajów Europy Zachodniej o najdłuższych tradycjach paleontologicznych (np. Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Włochy). Warto podkreślić, że podobnie jak w wielu krajach dbających o własne dziedzictwo przyrodnicze, tak również w Polsce nie jest dozwolone bez odpowiednich zezwoleń wywożenie lub/i sprzedaż cennych naukowo skamieniałości za granicę (Art. 121.2 ustawy o ochronie przyrody).

Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN w Warszawie